Po tybetańsku: tendrel jenlak ciu nji   རྟེན་འབྲེལ་ཡན་ལག་བཅུ་གཉིས་

W sanskrycie: dvādaśāṅga-pratītyasamutpāda

W Samadhisadża-sutrze oraz w wielu innych sutrach i tantrach Budda nauczał, że Umysł Buddy – Dharmakaja – i natura umysłu zwykłych istot są dokładnie takie same w esencji (ངོ་བོ་ ngoło). Budda w pełni urzeczywistnił naturę swego umysłu, a poprzez to rozwinął wszystkie Przebudzone Właściwości. Zwyczajne istoty nie usunęły zakrywających naturę umysłu zaciemnień, które przynoszą całe cierpienie samsary. Zaciemnienia te powstają w nas z powodu pozostawania w ułudzie. Z powodu zaciemnień wykonujemy negatywne działania, które potem owocują jako cierpienie. Nasza reakcja na cierpienia wypływa z niewiedzy i powstających z niej szkodliwych emocji. Przez to znowu popełniamy negatywne działania i znów zasiewamy nasiona przyszłego cierpienia.

Od kiedy jesteśmy w ułudzie? Od zawsze. Samsara nie ma początku. Od zawsze krążymy w niej, zwykle odradzając się w niższych światach, pełnych cierpienia bólu. Czasami odradzamy się w wyższych światach, gdzie cierpienie bólu przeplatane jest przyjemnościami oraz cierpieniem zmiany. Jak powstaje ta ułuda? Poprzez dwunastostopniowe współzależne powstawanie.

Pierwszym ogniwem tego dwunastostopniowego procesu jest niewiedza:

1) Niewiedza, tyb. marigpa མ་རིག་པ་ , skt. avidyā

Na malowidłach przedstawiających Koło Życia element ten ukazany jest jako ślepiec.

Niewiedza polega na nierozpoznaniu podstawowej natury umysłu. Pustą esencję umysłu błędnie bierzemy za „ja”, a jasność umysłu – czyli jego przejawienia – za „inne”. Z tego pochodzą pojęcia „ja” i „inne”. Nazywa się to podstawową niewiedzą. Z powodu tego lgnięcia nie rozumiemy braku samoistnego bytu postrzegającego „ja” i postrzeganych „obiektów”. Lgnięcie do poczucia „ja” stanowi zaciemnienie, z powodu którego nie mamy wszechwiedzy – np. wiedzy o poprzednich żywotach itd. Niezrozumienie, że pustka i jasność są nierozdzielnie jednym, prowadzi do lgnięcia do poczucia realności zjawisk. Na przykład, jeżeli z daleka widzimy coś, co wygląda jak człowiek, i nie rozpoznajemy, że jest to tylko imitacja człowieka, to taka pomyłka może być przykładem ułudy, czyli nierozpoznania zjawisk i brania je za inne niż są. Z powodu tego błędnego postrzegania powstają szkodliwe emocje, takie jak gniew, żądza, duma czy zazdrość. Działając pod wpływem tych szkodliwych emocji, znów zasiewa się w umyśle silne ślady, czyli nawykowe skłonności.

W oparciu o niewiedzę powstaje gromadzenie nawykowych skłonności.

2) Gromadzenie, tyb. dudzie འདུ་བྱེད་, skt. saṁskāra

Na malowidłach przedstawiających Koło Życia element ten ukazany jest jako garncarz lepiący dzban.

Te gromadzone w umyśle nawykowe skłonności (tyb. bakciak བག་ཆགས་, skt. vāsanā, „ślady pozostawione w umyśle”) mogą być pozytywne lub negatywne – zależnie od natury uczynku. Na przykład, przez ciągłe czytanie jakiegoś tekstu, nauczymy się go w końcu na pamięć. Jest to oznaką tego, że w umyśle zostały zasadzone takie bakciak (nawykowe skłonności).

W oparciu o gromadzenie nawykowych skłonności, powstaje świadomość.

3) Świadomość, tyb. nampar sziepa རྣམ་པར་ཤེས་པ་, skt. vijñāna

Na malowidłach przedstawiających Koło Życia element ten ukazany jest jako małpa na drzewie.

Kiedy opisuje się proces zasadzania w umyśle nawykowych skłonności, wówczas tę funkcję umysłu, ten jego aspekt, który gromadzi nasiona, nazywa się alają (tyb. kyn szi  ཀུན་གཞི་, skt. ālaya), wszechpodstawą. Ale kiedy te nasiona dojrzewają i przejawiają się jako rozmaite zjawiska, to tę funkcję umysłu opisuje się już jako podstawową świadomość (tyb. kynszi nampar sziepa ཀུན་གཞི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་, skt. ālaya vijñāna). Powstaje ona na bazie tych nagromadzonych nawykowych skłonności. Po śmierci, w stanie bardo, nagromadzone wcześniej bakciaki dojrzewają jako doświadczanie sześciu zbiorów świadomości (tyb. nampar sziepa tsok drug རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཚོགས་དྲུག་). Wraz z towarzyszącą temu „splamioną świadomością pojęciową” (tyb. njinmongpai ji ཉོན་མོངས་པའི་ཡོད་, skt. kliṣṭamanas) tworzy to strumień świadomości, zwany w skrócie „świadomością”. Świadomość łączy się z nowym ciałem, aby przyjąć kolejne narodziny.

W oparciu o świadomość, gdy łączy się ona z jajem i plemnikiem, ma miejsce rozwój zarodka i powstaje pięć skandh, znanych jako nazwy i forma.

4) Nazwy i forma, tyb. ming-zug མིང་གཟུགས་, skt. nāma-rūpa

Na malowidłach przedstawiających Koło Życia element ten ukazany jest jako wioślarz w łodzi.

Forma – to skandha formy. Nazwy – odnosi się do pozostałych czterech skandh. Skandha formy jest postrzegalna zmysłami, można ją widzieć, dotykać itd. Pozostałe cztery skandhy nie są namacalne. Dlatego określa się je zbiorczo mianem: nazwy. Istnieją one w oparciu o podstawę, jaką stanowi ciało. To na bazie ciała mamy odczucia, uświadamiamy je sobie, mamy reakcje oraz świadomość.

W oparciu o pięć skandh powstaje sześć bram poznania, poprzez które poznajemy nasz świat.

5) Sześć bram poznania, tyb. kjemcie drug སྐྱེ་མཆེད་དྲུག་, skt. ṣaḍāyatana

Na malowidłach przedstawiających Koło Życia element ten ukazany jest jako dom z sześcioma oknami.

Czegokolwiek nauczyliśmy się o naszym świecie, poznaliśmy poprzez którąś z sześciu bram poznania. Są nimi formy widziane oczami, dźwięki posłyszane uszami itd. Mamy więc sześć rodzajów postrzegalnych obiektów: formy, dźwięki, zapachy, smaki, namacalne obiekty oraz zjawiska umysłowe. Są one postrzegane za pomocą sześciu zdolności zmysłów, którymi są: zdolność oczu do widzenia, uszu do słyszenia, nosa do czucia zapachów, języka do odczuwania smaków, ciała do odczuwania dotyku oraz zdolność umysłu do bycia świadomym myśli i uczuć.

Dwanaście bram to: 6 organów i 6 zdolności zmysłów

W oparciu o sześć bram poznania powstaje kontakt.

6) Kontakt, tyb. regpa རེག་པ་, skt. sparśa

Na malowidłach przedstawiających Koło Życia element ten ukazany jest jako dwoje kochanków w pierwszym uścisku.

Kiedy obiekt, na przykład forma, za pośrednictwem oka jest postrzegany przez świadomość, następuje kontakt, czyli postrzeganie, uświadomienie sobie tego obiektu.

W oparciu o kontakt powstają odczucia.

7) Odczucia, tyb. tsorła ཚོར་བ་, skt. vedanā

Na malowidłach przedstawiających Koło Życia element ten ukazany jest jako strzała w oku.

Czasami odczuwamy 1) przyjemne wrażenia i wtedy doświadczamy zadowolenia, 2) a czasami nieprzyjemne rzeczy, co daje nam cierpienie. 3) Czasami też doświadczamy rzeczy obojętnych. Te trzy rodzaje doznań w odniesieniu do 6 zmysłów prowadzą do 18 rodzajów odczuć.

W oparciu o przyjemne odczucia powstaje pragnienie.

8) Pragnienie, tyb. sepa སྲེད་པ་, skt. tṛṣṇā

Na malowidłach przedstawiających Koło Życia element ten ukazany jest jako człowiek pijący piwo.

Doświadczanie przyjemnych wrażeń jest tak pociągające, że powstaje w nas pragnienie podtrzymania tych doświadczeń albo szukania nowych, nie mniej przyjemnych.

W oparciu o pragnienie powstaje chwytanie.

9) Chwytanie, tyb. lenpa ལེན་པ་, skt. upādāna

Na malowidłach przedstawiających Koło Życia element ten ukazany jest jako zrywanie owoców z drzewa.

Fizycznie, werbalnie i mentalnie dążymy do powtarzania wciąż i wciąż, oraz do utrzymywania przyjemnych doświadczeń. Wykonujemy więc działania, mające do tego celu doprowadzić, staramy się uchwycić różne obiekty doznań. Z tego powodu zasiewamy w umyśle nawykowe skłonności (bakciak) prowadzące do ponownego odradzania się.

W oparciu o chwytanie powstaje stawanie się.

10) Stawanie się, tyb. sipa སྲིད་པ་, skt. bhava

Na malowidłach przedstawiających Koło Życia element ten ukazany jest jako ciężarna kobieta.

Nawykowe skłonności powstałe poprzez chwytanie gromadzą się w umyśle. Nazywamy to zbieraniem karmy. Obecne działania zrodzą w końcu rezultaty, odrodzimy się znów w samsarze.

W oparciu o stawanie się powstają narodziny.

11) Narodziny, tyb. kjeła སྐྱེ་བ་, skt. jāti

Na malowidłach przedstawiających Koło Życia element ten ukazany jest jako kobieta rodząca dziecko.

A kiedy już się urodzimy, nie ma wątpliwości, że życie nieuchronnie zakończy się starością i śmiercią.

W oparciu o narodziny powstaje starość i śmierć.

12) Starość i śmierć, tyb. ga-szi རྒ་ཤི་, skt. jarā-maraṇa

Na malowidłach przedstawiających Koło Życia element ten ukazany jest jako zwłoki niesione na cmentarz.

Tak właśnie wędrujemy w samsarze. Korzeniem tej uwarunkowanej egzystencji jest niewiedza, która prowadzi do gromadzenia śladów w umyśle. Z umysłu pochodzi wszystko. Nazywa się to współzależnym powstawaniem, ponieważ powstawanie jednego elementu automatycznie jest przyczyną powstawania kolejnego itd.

Niezrównany Gampopa napisał:

„Kto przebywa w tej samsarycznej ułudzie? Wszystkie czujące istoty trzech sfer egzystencji.

Z jakiej podstawy pojawia się to pomieszanie? Z podstawy pustki.

Co jest przyczyną tego pomieszania? Przyczyną pomieszania jest wielka niewiedza.

W jaki sposób przejawia się to pomieszanie? Przejawia się jako działania istot sześciu światów.

Do czego można porównać to pomieszanie? Do snu i śnienia.

Od kiedy istnieje to pomieszanie? Samsara jest bez początku.

Co jest niedobrego w tym pomieszaniu? To, że przynosi ono jedynie cierpienie.

Kiedy to pomieszanie stanie się pierwotną mądrością? Z chwilą osiągnięcia nieprzewyższalnego Przebudzenia.

Jeśli ktoś myśli, że pomieszanie rozsupła się samo z siebie, to [musi wiedzieć, że] samsara nie ma końca.

Jeśli zrozumiemy, że samsara oznacza pomieszanie, wielkie cierpienie, jest nieskończona i sama z siebie się nie rozsupła, to będziemy od tej chwili z wielką determinacją dążyć do osiągnięcia nieprzewyższalnego Przebudzenia.”