Pierwszy Obrót Kołem Dharmy

Pierwszy raz Budda Siakjamuni nauczał w Sarnath, w pobliżu Waranasi. Ukazał wówczas metody prowadzące do osiągnięcia wyzwolenia od wszelkiego cierpienia i braku satysfakcji. Skoro cierpienie jest skutkiem negatywnych czynów, to w pierwszym rzędzie należy zaniechać złych działań. Dlatego właśnie WYŻSZA ETYCZNOŚĆ (lhakpa tsultrim kji labpa ལྷག་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་ཀྱི་བསླབ་པ་) jest pierwszym aspektem praktyki buddyjskiej i jest ona fundamentem Wyzwolenia. Nie potrafimy jednak całkowicie porzucić złych czynów, jak długo pozostajemy pod wpływem kleś, czyli szkodliwych emocji. Dlatego WYŻSZY UMYSŁ (lhakpa sem kji labpa ལྷག་པ་སེམས་ཀྱི་བསླབ་པ་), czyli zdolność do spoczywania w medytacyjnym wchłonięciu i nieuleganie emocjonalnym splamieniom, jest drugim aspektem praktyki buddyjskiej. Nie wykorzenimy zaś emocjonalnych splamień, jak długo tkwimy w nawykowym lgnięciu do poczucia „ja” jako realnego, samoistnego bytu. Zawsze bowiem wiąże się z tym przywiązanie do obiektów, które wydają się temu „ja” służyć, i niechęć wobec tych, które mu szkodzą. Na tej podstawie rozwija się żądzę i nienawiść. Dlatego WYŻSZE ZROZUMIENIE (lhakpa szierab kji labpa ལྷག་པ་ཤེས་རབ་ཀྱི་བསླབ་པ་), które przecina się przez podstawową ułudę jest trzecim aspektem praktyki buddyjskiej.

To ćwiczenie się w 1) etyczności, 2) medytacyjnym wchłonięciu oraz 3) zrozumieniu (czy też mądrości, jak często tłumaczona jest pradżnia), zwane „potrójnym treningiem” (sanskr.: triszikszja, tyb. labpa sum བསླབ་པ་གསུམ་) zawiera w sobie wszystkie aspekty buddyjskiej praktyki i można odnaleźć go w każdej buddyjskiej tradycji i w każdym Obrocie Kołem Dharmy. Jednak pewne aspekty tych nauk będą w przypadku różnych tradycji nieco inaczej objaśniane.

W Pierwszym Obrocie Kołem Dharmy Budda kładł nacisk na Cztery Szlachetne Prawdy i Ośmioraką Szlachetną Ścieżkę. Szeroko objaśniał nauki o karmie i współzależnym powstawaniu. Podążając za tymi naukami kładzie się nacisk na etyczność, wygaszenie emocjonalnych splamień i zrozumienie pustki własnego „ja”. Celem jest osiągnięcia przez siebie wyzwolenia z cierpień samsary.

Podstawowy pogląd nauczany na tym etapie jest taki, że skandhy (phungpo ཕུང་པོ་) są nieczyste (mi-tsangła མི་གཙང་བ་), przynoszą cierpienie (duk-ngal-ła སྡུག་བསྔལ་བ་), są nietrwałe (mi-takpa མི་རྟག་པ་), nie mają samoistnego bytu (dak me-pa བདག་མེད་པ་,sanskr.: an-atma).

Drugi Obrót Kołem Dharmy

Drugi cykl Nauk rozpoczął się w pobliżu Radżgir, na „Szczycie Sępa”. Nauczając wówczas Pradżniaparamity Budda ukazał, że nie tylko umysł, który postrzega zjawiska, pozbawiony jest samoistnego bytu, ale także postrzegane zjawiska są w swej istocie puste. A zatem dwa aspekty pustki – pustka własnego „ja” oraz pustka postrzeganych zjawisk – to kluczowe punkty tego cyklu nauk. Drugim, nieodłącznym elementem drugiego Obrotu Kołem Dharmy, jest uświadomienie sobie, że nie tylko my sami cierpimy w samsarze. Wszystkie niezliczone istoty doświadczają niewyobrażalnej udręki w kręgu egzystencji. Nie rozumiejąc pustki lgną do zjawisk jako realnych i wierzą, że osiągną szczęście chwytając jedne obiekty, a odrzucając inne. Z urzeczywistnieniem pustki wszystkich zjawisk nieoddzielnie łączy się urzeczywistnienie nieograniczonego współczucia wobec wszystkich czujących istot, bez wyjątku. Jeśli ktoś myśli, że zrozumiał pustkę, a nie idzie w ślad za tym płynące z głębi serca bezstronne współczucie i miłość wobec wszystkich istot, znaczy to, że jego „zrozumienie” pustki jest tylko intelektualnym tworem, a nie autentycznym doświadczeniem. Urzeczywistnienie pustki i współczucie są nierozdzielne. Ta jedność stanowi samą esencję drugiego obrotu Kołem Dharmy.

W drugim Obrocie Kołem Dharmy Budda nauczał, że wszystko, cokolwiek się przejawia, nie jest różne od postrzegającego umysłu. A umysł sam sobie jest także pozbawiony samoistnego bytu, czyli jest pusty. Ci, którzy podążają za tymi Naukami, to Bodhisattwowie. Składają oni ślubowanie doprowadzenia do stanu Buddy wszystkich czujących istot. Na ścieżce Bodhisattwy ćwiczy się w bodhiczitcie aspiracji oraz bodhiczitcie zastosowania. Bodhiczitta aspiracji to pragnienie doprowadzenia każdej z istot do pełnego Przebudzenia, a bodhiczitta zastosowania to podjęcie wysiłków, aby ten cel osiągnąć. Oznacza to ćwiczenie się w sześciu paramitach, które są realizowaniem potrójnego treningu na sposób Bodhisattwów.

Pogląd nauczany w tym Obrocie Kołem Dharmy jest taki, że wszystkie dharmy, czyli wszelkie zjawiska, są w swej naturze puste (rang-szin-gji tong-nji རང་བཞིན་གྱིས་སྟོང་ཉིད་), niezrodzone (kjeła mepa སྐྱེ་བ་མེད་པ་) i nie mające żadnej podstawy (szi-me གཞི་མེད་) ani korzenia (tsa dral རྩ་བྲལ་).

Trzeci Obrót Kołem Dharmy

W trzecim Obrocie Kołem Dharmy Budda podkreślał, że pustka nie jest nihilistyczną nicością. Prawdą jest to, czego nauczano w drugim Obrocie, że umysł pozbawiony jest jakichkolwiek cech, że nie można go zobaczyć, posłyszeć, powąchać, posmakować ani dotknąć jest całkowicie prawdą. Natura umysłu nie może być poznana nawet przez myślenie. Leży ona poza wszelkimi pojęciami. Dlatego właśnie mówimy, że umysł jest pusty. Nie oznacza to jednak, że go nie ma, że nie istnieje. To właśnie umysł będący pod wpływem niewiedzy i nawykowych skłonności doświadcza cierpienia i braku satysfakcji. Ten stan nazywamy samsarą. Ale ten sam umysł uwolniony od niewiedzy przejawia wszystkie właściwości Stanu Buddy, takie jak wszechwiedzę czy aktywności przynoszące pożytek czującym istotom. Nazywamy to nirwaną. Samsara i nirwana nie istnieją gdzieś poza umysłem. Właściwości Buddy, jakie przejawia się po Przebudzeniu nie są również czymś wytworzonym na ścieżce. Są one w naturalny sposób wrodzone każdej czującej istocie i obecne w naturze umysłu od zawsze. Ktokolwiek ma umysł, ma wrodzoną naturę Buddy. Obecnie jest ona zakryta zaciemnieniami i dlatego nie przejawia się. Podążając ścieżką Dharmy nie wytwarzamy właściwości Przebudzenia. Usuwamy jedynie zaciemnienia, które te właściwości ukrywają. W sanskrycie wrodzona natura Buddy określana jest mianem tathagatagarbha. Nauki o niej stanowią istotę trzeciego Obrotu Kołem Dharmy. Nie zostały one przekazane przez Buddę w jednym, konkretnym miejscu, ale były udostępniane sukcesywnie, w miarę jak uczniowie do nich dojrzewali. Dlatego mówi się w tym przypadku o „nieokreślonym” miejscu.

Pogląd trzeciego Obrotu Kołem Dharmy mówiący, że każda czująca istota posiada potencjał/naturę Buddy (deszin sziekpej njingpo དེ་བཞིན་གཤེགས་པའི་སྙིང་པོ་), jest jeszcze głębszy od poglądów pierwszego i drugiego Obrotu, jednak nie zaprzecza im. Daje po prostu jeszcze głębsze zrozumienie ostatecznej prawdy. Choć posiadanie takiego poglądu i wynikające z tego metody stosowane na ścieżce pozwalają szybciej usunąć wszelkie splamienia umysłu, to jednak zasadniczy cel, jakim jest doprowadzenie każdej z czujących istot do urzeczywistnienia stanu Buddy, oraz praktyka dwóch aspektów bodhiczitty są takie same jak w Drugim Obrocie Kołem Dharmy.

Podsumowanie

Niektóre tradycje buddyjskie do dziś utrzymują, że tylko pierwszy cykl Nauk – ten rozpoczęty w Sarnath – to jedynie prawdziwe nauki samego Buddy i zaprzeczają autentyczności sutr z cyklu Pradżniaparamity i innych sutr drugiego lub trzeciego Obrotu Kołem Dharmy.

Inni utrzymują, że sutry pierwszego Obrotu Kołem Dharmy są prawdziwe, ale dopiero drugi Obrót jest ich dalszym rozwinięciem i ukazuje on ostatecznie znaczenie Nauk Buddy. Istnieją jednak szkoły, według których dopiero nauki o wrodzonej naturze Buddy są ostatecznymi Naukami Przebudzonego. Rozpowszechniły się one szczególnie w „krajach północy”: w Tybecie, Mongolii, Chinach, Korei i Japonii, a dziś inspirują wielu ludzi Zachodu.

Warto też pamiętać, że nauki buddyjskich tantr także opierają się na poglądzie o wrodzonej naturze Buddy.