W związku ze zbliżającym się Świętem Zmarłych jedna z oficjalnych instytucji przygotowuje publikację prezentującą podejście różnych wyznań do kwestii pochówku zmarłych. Zadano mi więc tę samą serię pytań, co przedstawicielom innych religii. Oto, jakich udzieliłem odpowiedzi:

– Jak przebiegają pogrzeby na cmentarzach Państwa wyznania?

W buddyzmie naucza się, że wszystko powstaje z przyczyn. Materialne ciało powstało z komórek ojca i matki, a niematerialna świadomość jest następstwem strumienia świadomości jakiejś istoty, która żyła i umarła wcześniej. Po śmierci ciało ulega dezintegracji, a świadomość wędruje dalej, aby przyjąć inne narodziny. Ciało było drogocennym, a jednak jedynie tymczasowym miejscem zamieszkania dla świadomości. Dla buddystów najistotniejsze jest to, co po śmierci będzie się działo z duchem, który doświadczy skutków czynów dokonanych za życia. W znacznie mniejszym stopniu przykłada się wagę do tego, co stanie się z ciałem zmarłego. Dlatego nie ma jednej uniwersalnej nauki buddyjskiej dotyczącej pochówku ciała. W starożytności buddyści adaptowali zwyczaje pogrzebowe stosowane w poszczególnych krajach, do których trafiały nauki Buddy. Podobnie dzieje się współcześnie.

– Jakie rodzaje pochówków są stosowane (np. pochówki ziemne, urnowe, kryptowe, rozsypywanie prochów, inne)?

Zwykle w krajach buddyjskich pozwala się, aby ciało zostało pochłonięte przez któryś z czterech żywiołów. Najczęściej zostaje spalone w ogniu lub pogrzebane w ziemi. Czasami pozwala się, aby było pochłonięte przez wodę lub powietrze. Ponieważ współcześnie buddyzm jest zjawiskiem stosunkowo świeżym na Zachodzie – zwykle co najwyżej w trzecim pokoleniu – dlatego buddyści dostosowują się do oczekiwań rodziny i stosują kremację lub grzebanie zwłok.

– Jakie są formy oznaczania grobów (stele, kaplice grobowe, kolumbaria, inne)?

W różnych krajach buddyjskich istnieją odmienne tradycje narodowe co do form pamięci o zmarłych. Często prochy zostają rozsypane, a pamięć o zmarłych pozostaje jedynie w sercu. Czasami przypomina o nich kartka z imieniem lub fotografia na domowym ołtarzyku, poświęconym pamięci przodków. Ponieważ w Polsce rozsypywanie prochów jest nielegalne, polscy buddyści zwykle umieszczają urnę w kolumbarium komunalnym, gdyż w chwili obecnej nie istnieją jeszcze w naszym kraju cmentarze ani kolumbaria buddyjskie.

– Czy dopuszczalna jest ekshumacja oraz powtórne wykorzystanie grobu (złożenie w nim kolejnych zwłok po 20 latach od ostatniego pochówku)?

Tak, jest to dopuszczalne, gdyż materialne szczątki zwykłych ludzi – choć traktowane są z należytym szacunkiem – same w sobie nie stanowią świętości. Kult relikwii świętych buddyjskich jest zupełnie oddzielnym zagadnieniem.

– Jakie formy oddawania czci zmarłym są uznawane za właściwe, np. modlitwy (proszę wymienić), palenie zniczy, kładzenie kwiatów, inne?

W intencji osób zmarłych wykonuje się ceremonie religijne w czasie pierwszych siedmiu tygodni, a potem po roku od śmierci. Ceremonie zawierają modlitwy, a także składanie na ołtarzach darów takich jak kwiaty, kadzidła, płonące lampki czy jedzenie. Praktykuje się także działania dobroczynne i dedykowanie płynących z nich zasług osobom zmarłym. Miejscem modlitw jest zwykle świątynia. Przeprowadzanie takich praktyk w miejscu pochówku jest w pełni akceptowane, ale wynika raczej z narodowej tradycji polskiej niż z nauk buddyzmu.

– Jakie zachowania na cmentarzu uważa się za niepożądane? [np. na cmentarzach żydowskich traktowanie cmentarza jako skrótu drogi, studiowanie pism religijnych]

Jak wyjaśniono, w buddyzmie nie przykłada się tak wielkiej wagi do czczenia doczesnych szczątków ludzkich, jak w religiach teistycznych. Uczy się szacunku do innych wierzeń i obyczajów. Dlatego na cmentarzach buddyści stosują ogólnie przyjęte w naszej kulturze normy postępowania.

– Czy są dni, w których zalecane jest odwiedzanie cmentarzy? W jakie dni należy się od tego powstrzymać?

W buddyzmie cmentarze można odwiedzać każdego dnia i nie ma wyznaczonych dni, w których należy się od tego powstrzymać. Jednakże w pełni i nowiu księżyca kładzie się zwiększony nacisk na praktyki duchowe, a więc także na modlitwy za zmarłych.

– Czy jest jakiś dzień w roku, w którym odwiedza się cmentarz, wspomina zmarłych? (tak jak w wierze katolickiej 1 i 2 listopada)

Nie ma w buddyzmie specjalnego dnia poświęconego odwiedzaniu cmentarzy.